โครงการ จัดหาน้ำสนับสนุนสวนพฤกษศาสตร์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้

สถานที่ตั้ง

ตำบล กะลุวอเหนือ อำเภอ เมืองนราธิวาส จังหวัด นราธิวาส

รายละเอียดโครงการ ถอดบทเรียน

พระราชดำริ

เมื่อวันที่ 21 ตุลาคม 2542 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้มีพระราชดำริ ณ พระตำหนักทักษิณราชนิเวศน์ ตำบลกะลุวอเหนือ อำเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส สรุปได้ว่า "ให้จังหวัดชายแดนภาคใต้มีสวนพฤกษศาสตร์สำหรับรวบรวมพันธุ์ไม้ประจำถิ่น เพื่อการศึกษา การนันทนาการ และการท่องเที่ยวของประชาชน อย่างเช่นที่จังหวัดเชียงใหม่มีสวนพฤกษศาสตร์ที่อำเภอแม่ริม"

เมื่อวันที่ 27 ตุลาคม 2542 ผอ.ศอ.บต. และผู้ว่าราชการจังหวัดนราธิวาส ได้ขอพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัยเกี่ยวกับสถานที่จัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ ซึ่งในเบื้องต้นเห็นว่าควรจัดสร้าง ณ บริเวณป่าเขาตันหยงและบริเวณป่าเขาสำนัก อำเภอเมืองนราธิวาส จังหวัดนราธิวาส และได้มีพระราชดำริว่าสถานที่ดังกล่าวน่าจะเป็นสถานที่ที่เหมาะสมเพราะอยู่ไม่ไกลจากชุมชนเมืองนราธิวาส มีพันธุ์ไม้ขึ้นอยู่อย่างสมบูรณ์ รวมทั้งอยู่ใกล้เส้นทางคมนาคมสายหลัก จึงเป็นการสะดวกต่อผู้ที่สนใจและนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศที่จะมาเยี่ยมชม อย่างไรก็ตามทรงรับสั่งว่าอย่าทำให้ราษฎรที่อยู่ในพื้นที่ได้รับความเดือดร้อน และหากจำเป็นต้องใช้ที่ดินที่ราษฎรครอบครองอยู่ควรจะจ่ายชดเชยด้วยความเป็นธรรมและเป็นที่พอใจแก่ทุกฝ่าย รวมทั้งไม่ควรก่อสร้างสิ่งปลูกสร้างมากเกินไปหรือขัดกับสภาพแวดล้อม

เมื่อวันที่ 23 สิงหาคม 2543 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ได้เสด็จพระราชดำเนินบริเวณอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน อำเภอเมืองนราธิวาส จังหวัดนราธิวาส ในการนี้สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้มีพระราชดำริเกี่ยวกับแนวทางการดำเนินงานโครงการสวนพฤกษศาสตร์ชายแดนภาคใต้ สรุปสาระสำคัญได้ดังนี้

1. ให้เป็นที่รวบรวมพันธุ์ไม้ที่ใกล้จะสูญพันธุ์และหายาก

2. ให้ดำเนินงานโครงการเกิดประโยชน์แก่ประชาชนมากที่สุด

ต่อมาเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2546 ณ เรือนที่ประทับโป่งแดง จังหวัดแม่ฮ่องสอน สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงมีพระราชวินิจฉัยเห็นด้วยที่จะให้มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น องค์การสวนพฤกษศาสตร์ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ ได้เข้าร่วมดำเนินการแบบบูรณาการเพื่อให้การดำเนินการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์เป็นไปด้วยความเรียบร้อย และทรงรับที่จะเสด็จฯ ไปทรงเปิดสวนพฤกษศาสตร์ที่จังหวัดนราธิวาสในปี พ.ศ. 2547

การบริหารจัดการ

โครงการสวนพฤกษศาสตร์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ตั้งอยู่ในเขตตำบลกะลุวอ และตำบลกะลุวอเหนือ อำเภอเมืองนราธิวาส จังหวัดนราธิวาส ครอบคลุมพื้นที่ 3 ส่วน ได้แก่ พื้นที่อ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน พื้นที่สวนยางเขาสำนัก และพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าเขาสำนัก เนื้อที่รวม 2,710 ไร่ ดังนี้

1. พื้นที่อ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน

วัตถุประสงค์หลักของอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน คือ เพื่อเป็นแหล่งเก็บกักน้ำสำหรับใช้ในกิจกรรมการดำเนินงานต่าง ๆ ในพื้นที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ และหมู่บ้านใกล้เคียง ปัจจุบันบริเวณอ่างเก็บน้ำใกล้บ้านได้มีการปลูกรวบรวมพันธุ์บัวชนิดต่าง ๆ เพื่อความสวยงามและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และพระบรมวงศานุวงศ์ ได้เสด็จฯ ทอดพระเนตรพันธุ์บัวในอ่างเก็บน้ำใกล้บ้านเป็นประจำทุกปี ซึ่งในบริเวณดังกล่าวสามารถพัฒนาเพื่อจัดทำแปลงรวบรวมพรรณไม้น้ำประจำถิ่นภาคใต้ได้อย่างสมบูรณ์ นอกจากนี้ในบริเวณพื้นที่โดยรอบขอบอ่าง 225 ไร่ สามารถพัฒนาให้เป็นสวนพฤกษศาสตร์ที่รวบรวมพันธุ์ไม้ในท้องถิ่นจังหวัดชายแดนภาคใต้ จำพวกไม้เศรษฐกิจ ไม้หายากใกล้ศูนย์พันธุ์ และปรับปรุงภูมิทัศน์ให้สวยงาม เพื่อประโยชน์ในด้านการศึกษา การวิจัย และนันทนาการของประชาชนโดยทั่วไป

2. พื้นที่สวนยางเขาสำนัก

วัตถุประสงค์หลักของพื้นที่สวนยางเขาสำนัก คือ เป็นแหล่งศึกษาทดสอบการปลูกยางพารา การปลูกพืชแซมยาง และมีการดำเนินงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในพื้นที่ดังกล่าวอยู่แล้ว ดังนั้น การดำเนินงานในพื้นที่แห่งนี้จะสามารถดำเนินการปลูกเสริมพันธุ์ไม้สวยงามของท้องถิ่น จำพวกหวาย ดาหลา วนิลา ปาล์มบังสูรย์ และหมากแดง ฯลฯ เพื่อการอนุรักษ์ การสาธิตและเกิดประโยชน์ทางการศึกษา วิจัย และนันทนาการของประชาชนทั่วไปได้

3. พื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าเขาสำนัก

บริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่าเขาสำนัก เป็นภูเขาที่มีพรรณไม้ขึ้นหนาแน่น บริเวณยอดเขามีลานหิน ซึ่งมีพรรณไม้ขึ้นอยู่สวยงาม เช่น ว่านไก่แดง ข้าหลวงหลังลาย เป็นต้น นอกจากนี้พบว่า มีกลุ่มไม้แอ็กขนาดใหญ่ที่สุดในบริเวณภาคใต้ของประเทศ และพรรณไม้อื่นตามธรรมชาติ ประมาณ 44 ชนิด ดังนั้น พื้นที่แห่งนี้จะจัดเป็นสถานที่ดำเนินการรวบรวมพันธุ์ไม้พื้นถิ่นของจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อประโยชน์ในด้านการศึกษาวิจัย การสันทนาการและสถานที่ท่องเที่ยวของประชาชน

สำหรับในส่วนที่กรมชลประทานรับผิดชอบดำเนินการ มีรายละเอียดดังนี้

(1.) ปรับปรุงอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน

- ขุดลอกขอบอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน ลึกจากเดิม 1.25 ม. กว้าง 50.00 ม. รวมยาว 2.500 กม.

- วางท่อ คสล. Ø 1.00 ม. ทางรับน้ำลงอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน 8 แห่ง

- ทำรั้วลวดหนามล้อมรอบ รวมยาว 5.000 กม. (โดยใช้รั้วเดิม 2.500 กม. รั้วใหม่ 2.500 กม.)

- ราดยางถนนรอบอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน จาก กม.1+920 ถึง กม.4+035 รวมยาว 2.115 กม.

- ราดยางถนนบนทำนบดินอ่างเก็บน้ำใกล้บ้าน ยาว 0.517 กม.