โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำทอนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี และอำเภอศรีเชียงใหม่
อำเภอสังคม อำเภอโพธิ์ตาก จังหวัดหนองคาย

เรื่องเดิม

เมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน 2532 และ 1 ธันวาคม 2535 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระราชดำริให้พิจารณาวางโครงการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยทอน (ตอนบน) และเขื่อนทดน้ำที่ลำห้วยทอน และห้วยสาขาของห้วยทอน เพื่อจัดหาน้ำช่วยเหลือพื้นที่เพาะปลูกให้กับราษฎรในเขตอำเภอศรีเชียงใหม่ สังคม จังหวัดหนองคาย อำเภอบ้านผือ น้ำโสม จังหวัดอุดรธานี ตามความเหมาะสมของสภาพแหล่งน้ำและสภาพภูมิประเทศจะเอื้ออำนวย

เมื่อวันที่ 1 ธันวาคม 2535 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระราชดำริ ความว่า “หมู่บ้านวังน้ำมอก บ้านดอนขนุน บ้านภูพนังม่วง และหมู่บ้านอื่น ๆ บริเวณที่ตั้งอยู่ใกล้ป่าต้นน้ำห้วยทอน สมควรที่จะพัฒนาแหล่งน้ำ เพื่อช่วยเหลือราษฎรมีน้ำในการเพาะปลูกพัฒนาอาชีพให้มั่นคงอย่างต่อเนื่อง และพัฒนาหมู่บ้านในรูปหมู่บ้านป่าไม้ เพื่อป้องกันไม่ให้ราษฎรเข้าไปบุกรุกตัดไม้ทำลายป่าในพื้นที่ต้นน้ำลำธาร

และเมื่อวันที่ 8 มกราคม 2539 ได้พระราชทานพระราชดำริเพิ่มเติมให้พิจารณาดำเนินการก่อสร้างระบบส่งน้ำของอ่างเก็บน้ำห้วยทอน โดยส่งน้ำทางท่อแล้วส่งไปสู่บ่อพักน้ำ แล้วนำน้ำไปเติมแก่สระเก็บน้ำประจำไร่นาของราษฎรตามแนวทฤษฎีใหม่ ซึ่งจะทำให้สามารถขยายพื้นที่ส่งน้ำใช้ทำการเกษตรและอุปโภค-บริโภคได้มากขึ้น

ผลการดำเนินงาน ปี 2537

- งานป้องกันและรักษาป่า 111,250 ไร่

- งานปลูกป่า 500 ไร่

- เพาะชำกล้าไม้ 400,000 ต้น

- อบรมอาสาสมัคร และเยาวชน 4 รุ่น

- งานพัฒนาหมู่บ้านป่าไม้

ประโยชน์ของโครงการ

รักษาพื้นที่ต้นน้ำลำธารของอ่างเก็บน้ำ จำนวน 5 อ่าง พื้นที่ประมาณ 111,250 ไร่ ราษฎรได้ประโยชน์ในเรื่องน้ำเพื่อการเพาะปลูก

งานป้องกันรักษาป่าพื้นที่ จำนวน 111,250 ไร่ โดยจัดตั้งหน่วยรักษาป่าคอยดูแลป้องกันการตัดไม้ทำลายป่า และประชาสัมพันธ์ให้ราษฎรเข้าใจด้วย

                        พื้นที่ป่าไม้ที่ถูกบุกรุกทำลาย                                         แปลงสาธิตวนเกษตร โดยปลูกพืชไร่ผสมผสานกับการปลูกป่าไม้

ผลการดำเนินงาน ปี 2539  (พัฒนาอาชีพ)

                        - ส่งเสริมการเพาะเลี้ยงปลา

                        - ขุดสระน้ำในไร่นา ขนาดความจุ 2,500 ลูกบาศก์เมตร จำนวน 23 บ่อ

                        - ปลูกหญ้าแฝก สาธิตการใช้ปุ๋ย

                        - ส่งเสริมการสร้างสวนผลไม้

                        - ส่งเสริมการเลี้ยงไก่

                        - ฝึกอบรมการเกษตรตามรูปแบบทฤษฎีใหม่

ประโยชน์ของโครงการ

1. เกษตรกรที่ร่วมโครงการฯ จะมีการพัฒนาที่ดีขึ้น มีความเข้าใจ รู้จักคิด รู้จักทำการเกษตรในลักษณะผสมผสานตามแนวพระราชดำริทฤษฎีใหม่

2. เพิ่มรายได้ และสภาพความเป็นอยู่ของราษำรในพื้นที่ที่ร่วมโครงการฯ

ผลการดำเนินงาน ปี 2540

สำนักงาน กปร. ได้ประสานงานกับกรมชลประทานดำเนินการสำรวจสภาพพื้นที่และพิจารณาตามความเหมาะสมแล้ว เห็นควรดำเนินการพัฒนาลุ่มน้ำทอนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จำนวน 6 โครงการ สามารถเก็บกักน้ำประมาณทั้งสิ้น จำนวน 29.40 ล้านลูกบาศก์เมตร และส่งน้ำสนับสนุนพื้นที่ที่ได้รับประโยชน์ จำนวน 41,200 ไร่

1. ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยทอนตอนบน

2. ก่อสร้างฝายห้วยทอน

3. ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยหินแก้ว

บดอัดแน่นหินคลุกฐานบ่อพักน้ำ

เทคอนกรีตสันฝาย

งานปรับปรุงฐานรากเขื่อน

ผลการดำเนินงาน ปี 2555

ปรับปรุงระบบนิเวศต้นน้ำโดยก่อสร้างฝายต้นน้ำแบบผสมผสาน จำนวน 200 แห่ง จัดทำป่าเปียก ปลูกป่าทดแทนฟื้นฟูพื้นที่ป่าต้นน้ำ ปลูกหวายเพื่ออนุรักษ์ดินและน้ำ และจัดทำแนวกันไฟ 

ประโยชน์ของโครงการ

ทำให้พื้นที่ป่าต้นน้ำลำธารได้รับการอนุรักษ์และฟื้นฟูให้มีความอุดมสมบูรณ์ และเป็นแหล่งต้นน้ำที่สำคัญที่ช่วยหล่อเลี้ยงอ่างเก็บน้ำในเขตโครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยทอนฯ นอกจากนี้การดำเนินงานยังมีการจ้างแรงงานซึ่งช่วยสร้างงานสร้างรายได้ให้กับราษฎรในพื้นที่ด้วย 

ผลการดำเนินงาน ปี 2556

จัดทำฝายต้นน้ำแบบผสมผสาน 200 แห่ง จัดทำป่าเปียก 20 ไร่ ปลูกป่าฟื้นฟูพื้นที่ป่าต้นน้ำ 150 ไร่ ปลูกป่าปรับปรุงระบบนิเวศต้นน้ำ 300 ไร่ ปลูกหวายเพื่ออนุรักษ์ดินและน้ำ 100 ไร่  ปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง 50 ไร่  เพาะชำกล้าไม้มีค่าเพื่อแจกจ่ายราษฎร 100,000 กล้า และจัดทำแนวกันไฟ ระยะทาง 30 กิโลเมตร

ประโยชน์ของโครงการ

ทำให้มีพื้นที่ป่าไม้เพิ่มขึ้น สร้างความชุ่มชื้นและมีระบบอนุรักษ์ดินและน้ำที่ดี มีแนวป้องกันไฟป่าเป็นการรักษาระบบนิเวศป่าต้นน้ำในระยะยาวและสร้างจิตสำนึกและเพิ่มเครือข่ายในการดูแลและอนุรักษ์ทรัพยากรด้านป่าไม้ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนทำให้คนอยู่กับป่าได้อย่างสมดุล