โครงการพัฒนาพื้นที่โดยรอบวัดญาณสังวรารามวรมหาวิหาiอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
จังหวัดชลบุรี

-------------------------------------------------------------

1. พระราชดำริ

                    เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2525 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินไปยังวัดญาณสังวรารามฯ และมีพระราชดำริ ดังนี้ “ให้มีการพัฒนาที่ดินบริเวณติดต่อกับ
วัดญาณสังวรารามฯ เพื่อเป็นแหล่งพัฒนาการเกษตร ประกอบด้วย แหล่งน้ำ วนอุทยานเพื่อการรักษาป่าไม้ สัตว์ป่า และราษฎรในพื้นที่สามารถประกอบอาชีพทางการเกษตรได้ดีขึ้น”

                    สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.) ร่วมกับจังหวัดชลบุรี และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องดำเนินการพัฒนาพื้นที่รอบวัดญาณสังวรารามวรมหาวิหาร เป็นพื้นที่ประมาณ 2,500 ไร่ ประกอบด้วย 3 ตำบล ได้แก่ ตำบลห้วยใหญ่ อำเภอบางละมุง ตำบลนาจอมเทียน ตำบลพลูตาหลวง อำเภอสัตหีบ
การดำเนินงานได้ส่งผลให้ทรัพยากรป่าไม้มีความอุดมสมบูรณ์มากขึ้น และประชาชนโดยรอบซึ่งมีประมาณ 46,800 คน 11,700 ครัวเรือน มีคุณภาพชีวิตที่ดี

2. ผลการดำเนินงาน

                    2.1 ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ

                          2.1.1 เขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาชีโอน ได้รับการประกาศเป็นเขตห้ามล่าฯ เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2528 มีเนื้อที่ประมาณ 2,299 ไร่ (3.68 ตารางกิโลเมตร) รวมถึงมีการฟื้นฟูระบบนิเวศน์บริเวณพื้นที่วัดญาณสังวรารามฯ  อีกประมาณ 3,000 ไร่

                          2.1.2 สถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าบางละมุง  ดำเนินการมาตั้งแต่ปี 2526 โดยมีพื้นที่ดำเนินการรวม 480 ไร่ ปัจจุบันมีสัตว์ป่าที่เพาะเลี้ยง จำนวน 39 ชนิด 751 ตัว รวมทั้งมี
สัตว์ป่าของกลาง เช่น หมีควายและลิง เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมาก

                          2.1.3 โครงการป่าสิริเจริญวรรษอันเนื่องมาจากพระราชดำริ  ดำเนินการ
มาตั้งแต่ปี 2535  ในพื้นที่  1,023  ไร่  และต่อมาได้มีการผนวกพื้นที่ในความรับผิดชอบของกองทัพเรือเพิ่มขึ้นอีก  850  ไร่  รวมเป็นพื้นที่  1,873  ไร่

       2.2 ด้านการส่งเสริมอาชีพการเกษตร

                         2.2.1 งานพัฒนาที่ดิน  ได้ดำเนินการจัดระบบอนุรักษ์ดินและน้ำ อาทิ สาธิตการใช้ปุ๋ยพืชสด และสาธิตการใช้ปุ๋ยน้ำชีวภาพ ปุ๋ยหมัก และปุ๋ยอินทรีย์น้ำแก่เกษตรกรในพื้นที่โครงการฯ  รวมทั้งมีการปลูกหญ้าแฝกในพื้นที่ที่มีการกัดเซาะพังทลาย
                         2.2.2 งานชลประทาน  กรมชลประทานได้ดำเนินการก่อสร้างแหล่งน้ำซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระราชดำริให้พิจารณาก่อสร้างแหล่งน้ำตาม
ลำน้ำสาขาต่างๆ ของคลองบ้านอำเภอ มาตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2525  และจนถึงปัจจุบันได้มีการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดเล็กแล้ว  จำนวนทั้งสิ้น 12 แห่ง และบ่อเก็บน้ำ จำนวน 6 แห่ง  เพื่อเป็นแหล่งน้ำสำหรับการอุปโภค - บริโภค และการเกษตรของราษฎรโดยรอบ และเพื่อสนับสนุนกิจกรรมของหน่วยงานราชการร่วมดำเนินโครงการพัฒนาพื้นที่โดยรอบวัดญาณสังวรารามฯ ด้วย

                         2.2.3 ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพเกษตรกรรมวัดญาณสังวรารามวรมหาวิหารอันเนื่องมาจากพระราชดำริ  ดำเนินงานบนเนื้อที่ 60 ไร่ โดยจัดทำแปลงสาธิตเกษตรธรรมชาติ  จำนวน 22 แปลง  ปลูกพืชผักหมุนเวียน และมีการจัดทำฐานการเรียนรู้เกษตรธรรมชาติ จำนวน 5 ฐาน ได้แก่ ฐานพืชผัก ฐานปุ๋ย ฐานสมุนไพรป้องกันและกำจัดศัตรูพืช ฐานขยายพันธุ์พืช และฐานแปรรูปผลผลิตการเกษตร

                       2.2.4 งานแปลงสาธิต/ศึกษา/วิจัยพืชเศรษฐกิจ ได้มีการพัฒนาการเกษตร
ในพื้นที่ส่วนพระองค์  จำนวน 45 ไร่ ในวัดญาณสังวรารามฯ  โดยรวบรวมพันธุ์พืชที่ดีเพื่อผลิตและขยายไปสู่เกษตรกรในบริเวณใกล้เคียง รวมทั้งสนับสนุนกิจกรรมของวัดญาณสังวรารามฯ  
3 กิจกรรมหลักที่ดำเนินการ ได้แก่ กิจกรรมแปลงสาธิต การถ่ายทอดเทคโนโลยี และการผลิตและกระจายพันธุ์พืช

                      2.2.5 งานปศุสัตว์  ดำเนินการส่งเสริมการเลี้ยงโคเนื้อโดยการผสมเทียมจัดตั้งกลุ่มเกษตรกรเลี้ยงโคเนื้ออำเภอสัตหีบ

                      2.2.6 การประชาสัมพันธ์การส่งเสริมอาชีพด้านการเกษตร   อาทิ

                             - การจัดนิทรรศการเผยแพร่โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำร
                             - การจัดงานมหกรรมเกษตรธรรมชาติ ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร

               2.3 ด้านการส่งเสริมสุขภาพและอนามัยของประชาชน

                     2.3.1 โรงพยาบาลวัดญาณสังวราราม เป็นโรงพยาบาลขนาด 30 เตียง  ให้บริการทางการแพทย์แก่ประชาชนในเขตตำบลห้วยใหญ่อำเภอบางละมุง จำนวน
20,296 คน  พบว่า โรคที่เป็นปัญหาต่อสุขภาพของประชาชนในพื้นที่  ได้แก่  โรคเบาหวาน  และโรคความดันโลหิตสูง  โรงพยาบาลจึงมุ่งเน้นการส่งเสริมสุขภาพไม่ให้เกิดโรค  และสร้างเครือข่ายการดูแลสุขภาพ  เช่น  จัดตั้งชมรมผู้สูงอายุตำบลห้วยใหญ่  นอกจากนี้ยังมีการให้บริการการแพทย์แผนไทย และ การแพทย์ทางเลือกด้วย

                       2.3.2 ศูนย์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุ จังหวัดชลบุรี ได้ให้บริการด้านต่างๆ ดังนี้

                  (1) คลีนิคผู้สูงอายุ  เพื่อตรวจคัดกรอง รักษาโรคแก่ผู้สูงอายุ
                  (2) คลีนิคกายภาพบำบัด ให้บริการด้านการรักษาฟื้นฟูทางกายภาพบำบัดในผู้ป่วยที่มีปัญหาระบบกระดูกและกล้ามเนื้อ ระบบประสาท อาทิ ผู้ป่วยอัมพฤกษ์
                        อัมพาตกล้ามเนื้ออ่อนแรง
                  (3) ธาราบำบัด เป็นบริการออกกำลังกายในน้ำ เพื่อการฟื้นฟูสมรรถภาพร่างกายผู้ป่วยและส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ โดยธาราบำบัดและมีอ่าง
   2.4 ด้านการดำเนินงานอื่นๆ 
          2.4.1 โครงการส่งเสริมและพัฒนาสหกรณ์การเกษตรธรรมชาติวัดญาณสังวรารามฯ  เริ่มดำเนินการในปี 2548  ปัจจุบันมีจำนวนสมาชิก  157  คน  ดำเนินกิจกรรมต่างๆ  ได้แก่ ธุรกิจให้สินเชื่อ  ธุรกิจรวมซื้อ  อาทิ  ข้าวสาร  ปุ๋ย  สินค้าเกษตรอื่นๆ  และ  เครื่องอุปโภคบริโภค  รวมทั้งมีการรวมกลุ่มของสมาชิกเพื่อดำเนินกิจกรรมขับเคลื่อนปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 
          2.4.2 งานพัฒนาสังคมและการท่องเที่ยว ได้มีการดำเนินการ อาทิ 
                   - สำรวจลายเส้นองค์พระพุทธมหาวชิรอุตตโมภาสศาสดาด้วยกล้องส่องทางไกล การปรับปรุงภูมิทัศน์ นอกจากนี้ได้มีการปรับปรุงสภาพพื้นที่ในเขตวัดญาณสังวรารามและพุทธสถานโดยรอบ  เพื่อรองรับพุทธศาสนิกชนและนักท่องเที่ยว 
                   - การส่งเสริมด้านการศึกษาของมูลนิธิอเนกกุศลศาลา (วิหารเซียน) อาทิ  จัดทำโครงการอาหารกลางวันแก่โรงเรียนในกลุ่มวิหารเซียน  จำนวน 12 แห่ง

3. สรุปภาพรวมของการพัฒนา มีดังนี้

                    1) ฝายชะลอความชุ่มชื้นในพื้นที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาชีโอนมีส่วนสำคัญต่อการสร้างความชุ่มชื้นให้แก่ป่าโดยรอบ  ดังนั้นเมื่อฝายชำรุด จะไม่มีความจำเป็นต้องซ่อมแซมอีก  เนื่องจากระบบนิเวศน์ป่าไม้มีความสมดุล  และสัตว์ป่ามีจำนวนเพิ่มมากขึ้น  โดยเฉพาะกวาง
และลิง

                   2) ผลสำเร็จของการส่งเสริมด้านการพัฒนาที่ดินและชลประทานอย่างมีประสิทธิภาพและต่อเนื่อง ทำให้ปัจจุบันพื้นที่รอบวัดญาณสังวรารามฯ มีความอุดมสมบูรณ์ขึ้นอย่างมาก ทั้งทรัพยากรป่าไม้และพื้นที่เกษตรกรรมซึ่งเน้นวิถีธรรมชาติ

                   3) มีนักท่องเที่ยวมาเยี่ยมชมวัดญาณสังวรารามฯ และ วิหารเซียน (อเนกกุศลศาลา) รวมทั้งเขาชีจรรย์ เพิ่มขึ้นทุกปี และส่วนใหญ่เป็นชาวต่างชาติ

4) หลายหน่วยงานในโครงการพัฒนาพื้นที่โดยรอบวัดญาณสังวรารามฯ  ขาดงบประมาณด้านการบำรุงรักษา  โดยเฉพาะกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ทำให้สถานที่/อุปกรณ์อยู่ในสภาพเก่าหรือทรุดโทรม  ขณะที่จำนวนนักท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ นักเรียน  และนักศึกษาที่เข้ามาเยี่ยมชมมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น

5) ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพเกษตรกรรมวัดญาณสังวรารามฯ ประสบความสำเร็จ
ในงานศึกษาวิจัยเกษตรธรรมชาติ  โดยมีงานวิจัยที่สำคัญ คือ การปรับปรุงพันธุ์พืชตระกูลแตงตามแนวพระราชดำริที่พระราชทาน เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2531 ความว่า  “การนำพันธุ์ใหม่หรือพันธุ์ต่างประเทศต้องระวังเรื่องโรค ถ้าเกิดโรคแล้วจะเกิดเสียหายมากและขาดทุน การนำพันธุ์ต่างประเทศมาราคาสูงไม่ควรพึ่งพา” จึงได้มีการทดลองผสมข้ามพันธุ์ระหว่างแคนตาลูป Sun lady กับแตงไทย ทำให้ได้สายพันธุ์แตงไทย - แคนตาลูป ซึ่งเป็นพันธุ์แท้ที่คาดว่าจะสามารถออกเป็น
สายพันธุ์ใหม่ได้ในเร็วๆ นี้

3. แนวทางการดำเนินงานต่อไป

                   1) ส่งเสริมเกษตรกรในพื้นที่โครงการพัฒนาพื้นที่โดยรอบวัดญาณสังวรารามฯ ผลิตพืชสมุนไพร เพื่อส่งให้แก่โรงพยาบาลวัดญาณสังวรารามใช้ในการผลิตยา  ซึ่งจะเป็นการสร้างอาชีพให้แก่เกษตรกร และลดค่าใช้จ่ายของโรงพยาบาลในการจัดซื้อยารักษาโรคแผนปัจจุบันมาให้บริการประชาชน

                   2) ปรับปรุงสถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าบางละมุงให้มีสภาพสมบูรณ์ พร้อมสำหรับเป็นสถานที่เพาะเลี้ยงและฟื้นฟูสุขภาพสัตว์ป่าที่ถูกลักลอบนำออกจากป่า ก่อนที่จะปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ  รวมถึงพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์  ที่มีความเชื่อมโยงกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาชีโอน  สวนป่าสิริเจริญวรรษอันเนื่องมาจากพระราชดำริ และวัดญาณสังวรารามฯ

                   3) ส่งเสริมให้โครงการพัฒนาพื้นที่โดยรอบวัดญาณสังวรารามฯ เป็นศูนย์เรียนรู้
ด้านเกษตรธรรมชาติและฟื้นฟูป่าไม้ รวมถึงพัฒนาเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจอีกแห่งหนึ่งของจังหวัดด้วย        

ถอดบทเรียน