โครงการแก้มลิงหนองสมอใส

ตำบลบางลี่และตำบลบางคู้ อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี

พระราชดำริ

            สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระราชดำริให้ดำเนินการโครงการแก้มลิงหนองสมอใส ตามที่ร้อยเอกสมพงษ์ โพธิ์เจริญ ราษฎรอยู่บ้านเลขที่ ๓๑ หมู่ที่ ๑๑ ตำบลบางคู้ อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี ได้ขอพระราชทานพระมหากรุณาในการดำเนินงานโครงการพัฒนาหนองน้ำสมอใส ซึ่งเป็นหนองน้ำสาธารณะระหว่างตำบลบางลี่ ตำบลบางคู้ ตำบลโพตลาดแก้ว อำเภอท่าวุ้ง และตำบลบางขันหมาก อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี ให้เป็นอ่างเก็บน้าขนาดใหญ่ เพื่อช่วยเหลือให้ราษฎรมีน้ำอุปโภค บริโภค และ เพื่อการเกษตร โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระราชานุมัติงบประมาณจากมูลนิธิชัยพัฒนาในการดำเนินงานโครงการแก้มลิงหนองสมอใส อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี เมื่อวันที่ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๕๑

วัตถุประสงค์ของโครงการ

            เพื่อเป็นแหล่งรองรับน้ำส่วนที่เกินความต้องการของพื้นที่เพาะปลูกในฤดูฝน และเก็บกักน้ำไว้ใช้ประโยชน์ในฤดูแล้ง รวมทั้งช่วยบรรเทาปัญหาน้าท่วมขังและอุทกภัยในบริเวณพื้นที่ใกล้เคียง

ที่ตั้งของโครงการ

            โครงการแก้มลิงหนองสมอใส ตั้งอยู่ในท้องที่ตำบลบางลี่และตำบลบางคู้ อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี อยู่ในเขตโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาโคกกะเทียม พื้นที่บริเวณหนองเป็นที่ราชพัสดุ มีเนื้อที่ 280 ไร่ 1 งาน 60 ตารางวา (เป็นพื้นที่แก้มลิงประมาณ 113 ไร่) อยู่ระหว่างบริเวณพื้นที่ฝั่งขวาของคลองระบายใหญ่ชัยนาท-ป่าสัก ๓ (แม่น้าบางขาม) และฝั่งซ้ายของคลองระบาย ๑ ซ้าย-ลพบุรี (คลองบางคู้) ซึ่งทำหน้าที่เป็นคลองระบายน้ำในเขตชลประทาน ส่วนด้านทิศใต้ของหนองมีทางหลวงแผ่นดินหมายเลข ๓๑๑ (ถนนสายลพบุรี-สิงห์บุรี) ผ่าน

   แนวทางการบริหารจัดการโครงการแก้มลิงหนองสมอใส และการส่งเสริมพัฒนาองค์กรผู้ใช้น้ำในเขตพื้นที่โครงการ

            กรมชลประทาน ได้ดำเนินงานก่อสร้างโครงการแก้มลิงหนองสมอใส ระหว่างปี 2551 – 2552 โดยได้ทำขุดลอกหนองสมอใส พื้นที่ประมาณ 86 ไร่ พร้อมก่อสร้างอาคารท่อรับน้ำเข้าออก 5 แห่ง และปรับปรุงคูส่งน้ำเดิม จำนวน 2 สาย พร้อมอาคารประกอบ และสามารถบริหารจัดการน้ำและการทำการเกษตร โดยแบ่งเป็น 3 ช่วงเวลา (พิจารณาจากระดับน้ำในคลองระบายใหญ่ชัยนาท-ป่าสัก 3 หรือแม่น้ำบางขาม เป็นหลัก) ดังนี้

1. ช่วงระหว่างเดือนกันยายน –พฤศจิกายน ซึ่งน้ำในคลองมีระดับสูงมาก จะทำการเปิดบานระบายของท่อรับน้ำเข้าออก เพื่อรับน้ำเข้าหนองสมอใส และทำการเพาะปลูก พืชผักและพืชใช้น้ำน้อย บริเวณคันดินรอบๆ หนอง และบริเวณแปลงสาธิต พื้นที่รวม 83 ไร่
2. ช่วงระหว่างเดือนธันวาคม –มีนาคม ซึ่งน้ำในคลองมีระดับปกติ จะทำปิดบานระบายของท่อรับน้ำเข้าออก เพื่อกักเก็บน้าไว้ในหนองสมอใส และใช้น้ำจากแม่น้ำบางขาม และคลองบางคู้ ในการทำนา หากน้ำในคลองทั้ง 2 มีระดับต่ำก็จะใช้น้ำในหนองในการทำนา รวมทั้งทดน้ำในคลองให้สูงขึ้นโดยการควบคุม ปตร.วัดมณีชลขันธ์ ซึ่งเป็นประตูระบายน้ำปลายคลองเพื่อเก็บน้ำไว้ในหนองสมอใสต่อไป
3. ช่วงระหว่างเดือนเมษายน –สิงหาคม ซึ่งน้ำในคลองคลองมีระดับต่ำ จะทำปิดบานระบายท่อรับน้ำเข้าออก เพื่อกักเก็บน้ำไว้ในหนองสมอใส และใช้ปริมาณน้ำที่มีอยู่ในหนองสมอใส ส่งน้ำได้โดยวิธีแรงโน้มถ่วง เพื่อช่วยบรรเทาความเดือดร้อน ให้กับพื้นที่นา ประมาณ 3,000 ไร่ ในช่วงที่ขาดแคลนน้ำ

การนำน้ำจากโครงการไปใช้ประโยชน์

1. บริเวณแปลงสาธิต จานวน 56 ไร่ มีการส่งเสริมให้หน่วยงานราชการและราษฎรเข้าไปใช้ประโยชน์ซึ่งปัจจุบัน อบต.บางคู้ ได้เข้าไปดำเนินการก่อสร้างลานตากข้าว เพื่อให้เกษตรกรบริเวณรอบหนองได้ใช้ประโยชน์
2. ปัจจุบันเกษตรกรนำน้ำจากโครงการไปใช้ประโยชน์ในการทำนา โดยใช้เป็นแหล่งน้ำเสริม กรณีระดับน้ำในคลองระบายใหญ่ชัยนาท –ป่าสัก 3 มีระดับต่า จานวน 3,000 ไร่ โดยมีผลผลิตข้าวเพิ่มขึ้น จากเดิม 80-85 ถัง/ไร่ เป็น 95-100 ถัง/ไร่ และเกษตรกรบางรายได้ปรับเปลี่ยนลักษณะการทำนาเป็นการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว ซึ่งให้ผลตอบแทนสูงกว่า จานวน 120 ไร่ ทำให้เกษตรกรมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น
3. กลุ่มเกษตรกร มีแผนที่จะใช้พื้นที่ชานพัก (Brem ) บริเวณรอบหนองและแปลงสาธิต รวมประมาณ83 ไร่ ทำการเพาะปลูกพืชผักสวนครัวเพื่อเพิ่มรายได้และส่งเสริมการใช้พื้นที่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด

                 ปัจจุบันการบริหารจัดการน้ำของโครงการแก้มลิงหนองสมอใส อาศัยความร่วมมือระหว่างกรมชลประทานและกลุ่มผู้ใช้น้ำในพื้นที่ ทำให้เกษตรกรมีผลผลิตในพื้นที่โครงการเพิ่มขึ้น รวมทั้งบางรายได้ปรับเปลี่ยนการทำนาเป็นการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว ซึ่งให้ผลตอบแทนสูงกว่า ส่งผลให้เกษตรกรมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น

ถอดบทเรียน